بنه‌ماکانی گه‌شتیاری له کوردستان
له ڕوانگه‌ی بنه‌ماکانی هه‌رێمی کوردستانه‌وه، ده‌بینین که سرووشت و مێژوو و شارستانییه‌ت زۆر که‌ره‌سته له خۆ ده‌گرن، وه‌کو شوێنه گه‌شتیاری و ئایینی و کۆنه جیاجیاکان، دۆڵه‌کان، شیوه‌کان، گرده‌کان، کێوه‌کان، ئه‌شکه‌وته‌کان، نه‌خشه تاشراوه‌کان، مزگه‌وت و که‌نیسه‌کان. هه‌روه‌ها که‌شوهه‌وای خۆشی کوردستان و میوانداری گه‌رمی گه‌شتیاران یارمه‌تیده‌رن بۆ هێنانی گه‌شتیاران به درێژی ساڵ. له پاڵ ئه‌مانه‌ش هاوکاریکردنی جوولانه‌وه‌ی بازرگانی چالاك، که په‌یوه‌سته به شوێنی جو‌گرافی ستراتیجی.
گەشت وگوزاری ئاینی
هەرێمی كوردستان ناوەندی ئایینە كۆنەكانی وەك میترایی و زەردەشتیە. سەرزەوی بەیەكەوە ژیانی ئاشتیانەی ئایینەكانی وەك: (ئیسلام، كریستیانن ئیزدایەتی، حەقە و كاكەییە) و كۆمەڵێك باوەر و ئایینی دیكەیە. جێگای سەرهەڵدانی زۆر لە پەیامبەرانی وەك: (زەردەشت، ئیبراهیم خەلیلوللا، نوح، ئەیوب، عوزێر و دانال) بووە و ژمارەیەكی زۆر لە مەزارگەی پیاوانی ئایینی تێدایە. مایەی سەرەنجدانە كە باوەرەكانی رێبازەكانی (قادری و نەقشەبەندی و سەهرەوەردی) لە برەودایە و لە ئێستادا هەریەكەیان لە كوردستاندا خاوەنی هەزاران شوێنكەوتوون. ژمارەیەكی زۆر لە مزگەوت و كلیسا و مەزارگەی كۆن لە كوردستان بەرچاو دەكەون و هەر ئەمەش هۆكارێكی بنەرەتیە بۆ راكێشانی گەشتیارانی ناوخۆ و دەرەوە كە بۆ زیارەتی شوێنە ئایینیەكانیان و نزاكردن، هەروەها رێزگرتن لێیان دێنە ئەو شوێنانە. بەشێك لەو گەشتیارانەی لە دەرەوە دێن، بۆ زیارەتی مەزاری شێخەكانی (بیارە و تەوێڵە) دێن كە كەوتوونەتە ناوچەی هەورامان لە پارێزگای هەلەبجە. دەكرێت باسی هەندێ نمونە لە شوێنەكانی ئایینی ئەو ووڵاتە بكەین، وەك مەزارەكانی: "كاك ئەحمەدی شێخ، شێخی باڵك، عوزێری پەیامبەر، سولتان موزەفەرەدین لە هەولێر و شێخ عبدولقادری گیلانی". لە مەزارگەكانی برایانی كریستیانیش: "مار رەبەن بۆیە، مار بینیا قەدیشا لە هەولێر). گەورەترین پەرەستگای ئیزدایەتیش لە جیهاندا بریتیە لە "پەرەستگای لالەش" كە لە شاری شێخان لە نزیك دهۆكە.
گەشت وگوزاری ژینگەی
ژینگەی هەرێمی كوردستانی عێراق خاوەنی تایبەتمەندیە لە ئاوهەوا، لە زستان بەفر و باران لە ناوچە چیاكان دەبارێت، لە وەرزی بەهاردا كەش و هەوایەكی خۆشی هەیەو، لە هاویندا پلەی گەرمی مامناوەندیە.خاوەنی داری سروشتی و دەستكردە، لە گوڵ و رووەك، لە ئاژەڵ و باڵندە، لە كولتوور و شوێنەوار، لە جوانی دیمەنی گوندەكان و هۆبەی رەشماڵی رەوەندە كۆچەرییەكان لە بەرزی و نزمی و تۆبۆگرافیا. سەرجەم ئاوەكان و كانیاوەكانی ئاوی سازگار و شیرینن، لوتكە چيای بەرزی وەك هەڵگۆرد(3706م) و چیای قەندیل و سەكران و زۆزك و كۆرەك و برادۆست و هەندرێن و شیرین و گارە و مەتین و زمناكۆ و پیرەمەگرون و سەفین و چەندان بەرزایتر، سەدان دۆڵ و نزمایی هەیە، داستانی سروشتی زۆری هەیە، ناشنال پاركی هەڵگۆرد- سەكران بە رووبەری 600كم دووجا بریاری دروستكردنی دراوە و بە هاوكاری رێكخراوێكی نەمساوی جێبەجێ دەكرێت. كوردستان خاوەنی چەندان تاڤگە و دیمەنی سەرنج راكێش و جوانە لە بەرزای و نزمای.
گەشت وگوزاری كولتووری
لە كوردستانی عێراق نەتەوەی كورد و توركمان و ئاشوور و كلدان و ئەرمەن و عەرەب دەژین، لە ناو كورد چەند هۆز و تیرەیەكی جیاجیا دەژین، هەریەك لەو نەتەوە و تیرە و هۆزانە خاوەنی داب و نەریت و مەراسیم و جلوبەرگ و شێوەزار و زمانی تایبەت بە ناوچەكەیانن. خاوەنی كەلوپەلی دروستكراوی خۆیانن لە بواری كشتوكاڵ كردن، كەرستە و كەلوپەلی ناوماڵ، خشڵ و كەرستەی خۆرازاندنەوە، لە دروستكردن جل وبەرگ و لەبەركردنیان، لە جۆری خواردن دروستكرن، كەلوپەلی هونەری و هتد. ئەمانە وایان كردووە كۆمەڵگەی كوردستانی تایبەتمەندی خۆی هەبێت و جیاواز بێت لە دەوروبەری خۆی و گەلانی جیهان. كوردستان خاوەنی چەندان مۆزەخانەی كولتووری جۆراوجۆرە لە شارەكانی هەولێر و دەهۆك و سلێمانی و كەلار. چەندان بەرهەمی پیشەی دەستی كوردستانی هەیە و ئێستاش بەشێكیان بەردەوام دروست دەكرێنەوە و دەخرێنە بەردەست گەشتیاران.
گەشت وگوزاری رامیاری
كوردستان خاوەنی مێژوویەكی دێرینە و چەندان دەسەڵاتی خۆمالی و بیانی و ناوچەی كوردستانیان بەرێوەبردوە، دەیان شەرو پێكدادان لەسەر خاكی كوردستان كۆتایان پێكهاتوە، بەناوبانگترینیان شەری نێوان ئەسكەندەری مەكدۆنی و داریۆشی فارس بووە كە لە نزیك شاری هەولێر بووە و بە سەركەوتنی ئەسكەندەر كۆتای هاتووە. شوێنەواری هێرشەكانی ئیسلام و لەشكری مەغۆل و عوسمانی و بەریتانی و دەسەڵاتەكانی یەك لە دوای یەكی عیراق لەسەر خاكی كوردستان ماوەتەوە. شوێنی دیاری دەسەڵاتی میرەكانی كورد لە میدیاكانەوە تاكو شێخ مەحمودی مەلیكی كوردستان لەسەر خاكی كوردستان ماوەتەوە. ئەوەی لەمانە جیاوازتر و دیارترە ماوەی دەسەڵاتی رژێمی بەعس بووە لەسەر كوردستان، چونكە تاوانی سیاسی و سەربازی زۆر گەورەی بەرامبەر كوردستانیەكان كردوە و شوێن پەنجەی تاوانەكان بزر نابێت، وەك تاوانەكانی جینۆسایدی كورد لە ئەنفال و كیمیاباران و وێران كردنی نزیكەی (5) هەزار گوند و جینۆساید كردنی 182 هەزار تاكی كورد و بێ سەروشوێن كردنی (8) هەزار بارزانی و دۆزینەوەی سەدان گۆرستانی بەكۆمەڵ. ئیستاش لە كوردستان پاشماوەی چەندان چەكی قورس و سوك لە مۆزەخانەكان و لە شوێنی جیاجیا لە كوردستان دەبینرێن، چەندان مۆنۆمێنت و گۆرستانی جینۆساید كراوەكان و پەیكەری سەركردە و شۆرشگێران لە كوردستان و عێراق هەیە، پەرتووكخانەكان و مێژوو بە درێژی رووداوەكان دەگێرنەوە و شوێنپێی تاوانەكان گەواهیدەرن بۆ ئەو گەشتیار و میوانانەی سەردانی كوردستان دەكەن.
گەشت وگوزاری شوێنەواری
لەهەرێمی كوردستانی عێراق زیاتر لە 3500 شوێنەوار هەیە, ژمارەیەك لەم شوێنەوارانە گرنگن بۆگەشتوگوزار , وەك قەڵاكانی ( هەولێر , خانزاد , دێرێ , دوین , سارتكە , ئاكرێ , ئامێدی , رواندز , شێروانە , بەرزنجە), هەروەها ژمارەیەك هەلكۆلدراو هەیە وەك ( قسقاپان , خنس , هەڵامتان ) , لەگەڵ ژمارەیەك پەیكەری هەڵكۆدراو وەك (هەریر , دەربەندی بێلولە , دەربەندی گاور , میرقولی ) , ژمارەیەك ئەشكەوتی شوێنەواری گرنگ لە كوردستان هەیە وەك (شانەدەر كە مرۆڤی نیادرتالی تێدا ژیاوە و زیاتر لە 9 ئیسكە پەیكەری لێ دۆزراوەتەوەو مێژووی بۆ 60 هەزار ساڵ بەرلەزاین دەگەڕێتەوە , ئەشكەوتی چوار ئەستون كە پەرستگای ئاینی زەردەشت بووە, گوندك چەند وێنەی هەلكۆلدراوی لەسەرە، ئەشكەوتی بەستون و هەودیان , چەمی ڕەزان و هەزارمێردو زەرزی , كە كەل وپەلی شوێنەواریان لێ دۆزراوتەوە ) , مۆزەخانە لە شارەكانی , سلێمانی وهەولێر , دهۆك هەیە و هەزاران پارچەی شوێنەواریان تێدایە , ژیانی كشتوكالی 10 هەزار ساڵ بەرلەزاین لە گوندی زویا چەمی و 7 هەزار ساڵ بەر لە زاین لە گوندی چەرمۆ دەستی پێ كردوە .شوێنەوارەكان ئامادەن بۆ پێشوازی لە گەشتیاران .
گه‌شت وگوزاری بازارکردن له مۆڵه‌کان
گەشتیاری بازاركردنیش ڕۆلی بەرچاوی خۆی هەیە لە هەرێمی كوردستان، كە گەشتیاران خۆشترین كات دەبەنەسەر لە بازاركردن لە ناو مۆڵە داخراوەكان كە لە شارەكانی هەرێم بە زۆری دەبیندرێن، وەكو فامیلی مۆڵ، ماجیدی مۆڵ، مازی مۆڵ، تابلۆ مۆڵ، ڕۆیاڵ مۆڵ، مێگا مۆڵ و سیتی ستار، كە ماركە تایبەتە جیهانییەكانی لە هەموو كەلوپەلێك دەستدەكەوێت، لەپاڵ یاری ئەلەكترۆنی منداڵانە و ساڵەی خزین لەسەر بەفر و یاری بۆلینگ و هەندێك یارمەتی گەشتیاری تر. لەگەڵ ئەمانەش زۆری باخچە، گۆمی مەلەوانی و پێویستییە گەشتیارییەكانی تر لە پانتاكی زۆرینەی مۆڵەكان هەرێمی كوردستان بەرچاو دەكەون
گەشت و گوزاری ئاوی
سروشتی هەرێمی كوردستانی عێراق بەرزو نزمی زۆرە كە چەندان لوتكە چیاو دۆڵی درێژی هەیە، لە زستان بەفروبارانی لێ دەبارێت، ڕووباری بچووك و كانیاوی زۆرە، زێی گەورەو بچووك كە دوو سەرچاوەی ڕوباری دیجلەن لە عێراق بە ناو خاكی كوردستان دەڕۆن ، كانیاوی زۆر لە ناوچە شاخاویەكان هەیە، تاڤگەی جۆراوجۆری وەك گەلی عەلی بەگ و بێخاڵ و ئەحمەدئاواو شەرانش و سۆلاف و بەستێ و ژمارەیەك بەنداو دەریاچە هەیە ، وەك بەنداوی (دووكان،دەربەندیخان، دهۆك و باوەشاسوار) لە شارەكانی سلێمانی و دهۆك و هەولێر ، ژمارەیەك مەلەوانگەی كراوەو داخراو دروست كراوە. سەرجەم ئەم بنەمایانە بواری گەشت و گوزاری ئاوی بۆ گەشتیاران دەڕەخسێنن، بە تایبەت ئەنجامدانی یاریە ئاویەكان ، سەرچاوە ئاوەكانی كوردستان ئاوەكەیان لە جۆری شیرینەو ئاوێكی پاك و سازگارە.
گەشت و گوزاری چارەسەری
لە هەرێمی كوردستانی عێراق دوو جۆر گەشت و گوزاری چارەسەری هەیە ، یەكەم سروشتی و دووەم مرۆیی. لە سروشتیدا ژمارەیەك كانیاوی كانزای جۆراو جۆر هەیە . كە بۆ چارەسەری نەخۆشی خورشت, (پێست) زەرتك، لادانی بەردی كلیەو چەند جۆرە نەخۆشی تر بە كاردێت. هەروەها ناوچەی هەوا پاك و خاوێن و سروشتی جوان هەیە كە بۆ چارەسەری نەخۆشی دەرونی بە سوودە.
جۆری دووەم چارەسەری مرۆیی , سەرجەم نەخۆشخانەكانی هەرێمی كوردستان دەگرێتەوە ، بە تایبەت كەرتی تایبەت كە دكتۆری تایبەت لە ولاتانی پێشكەوتو بۆ كوردستان دەهێنن، بەم هۆیەش گەشتیاران لە شارەكانی تری عێراق و ولاتانی دەوروبەر روو لە هەرێمی كوردستان دەكەن. ئەم جۆرەی گەشتو گوزار لە پێشكەوتن و گەشە سەندن دایە.
گەشت و گوزاری سەركێشی (مغامرات)
هەرێمی كوردستانی عێراق دۆڵ و چیاو دارستان و رووباری گەورەو بچووكی هەیە، گەشتیاران دەتوانن هەڵگەڕان بەسەر چیاكانی هەڵگوردو پیرەمەگرون و كۆرەك و برادۆست و شیرین و سەفین بكەن، دەتوانن لەناودۆڵ درێژو قوڵەكان و روبارە پێچاو پێچەكان و ئەشكەوتەقوڵەكان گەشت بكەن.چەندان ئەشكەوت هەیە كە قوڵى و درێژی و پێكهاتەی نەزانراوە، سەر چیاو لوتكە چیای زۆر هەیە بە كەمی بینراوە. ساڵانە ژمارەیەك گەشتیار لە وڵاتان بۆ ئەم جۆرەی گەشتوگوزار سەردانی هەرێمی كوردستان دەكەن.
گه‌شتیاری پێشانگا و کۆنفرانسه‌کان له هه‌رێمی کوردستان
گه‌شتیاری پێشانگا و کۆنفراسه‌کان جۆرێکی گرنگه له جۆره‌کان گه‌شتیاری، و پیشه‌سازی گه‌شتیاری به گه‌شترین پیشه‌سازی داده‌ندرێت له جیهان و له ئێستا له هه‌ره که‌رته گرنگه‌کانی بازرگانی نێوده‌وڵه‌تییه. گه‌شتیاری، له ڕوانگه‌ی ئابوورییه‌وه، داده‌ندرێت به که‌رتێکی به‌رهه‌مهێنان که ڕۆلێکی گرنگ ده‌بینێت له به‌رزکردنه‌وه‌ی مووچه‌ی نه‌ته‌وه‌یی، باشکردنی باڵانسی خه‌رجکردن، هێنانه‌ناوه‌وه‌ی پاره‌ی بیانی ( بۆ نموونه دۆلار)، هه‌لی که‌ڵك وه‌رگرتن له کرێکاران و خۆی له خۆیدا ئامانجێکه بۆ به‌ئه‌نجام گه‌یاندنی به‌رنامه جۆراوجۆره‌کان گه‌شه‌پێدان.
هه‌موو ئه‌مانه هه‌رێمه ده‌که‌نه ئامانجێکی گرنگ بۆ وه‌به‌رهێنان، که ئه‌مه‌ش هۆکارێکه بۆ سازدانی پێشانگا و کۆنفرانسه نێوده‌وڵه‌تییه ساڵانه‌کان له بوواره‌کانی گه‌شتیاری، ئابووری، کولتووری، پزیشکی و پیشه‌یی. ئه‌مه‌ش پێویستییه‌کی زۆر گرنگه بۆ ڕاپه‌راند و گه‌شه‌کردنی گشتی که هه‌رێم به خۆیه‌وه ده‌یبینێت.
