سه‌رژمێری کورد

هاووڵاتیانی کوردستان

ئه‌و سه‌رژمێێرییانه‌ی که‌ له‌سه‌ر کورد کراوون، زۆرن و له‌یه‌ك جیاوازترن. هه‌ندێکیان ئه‌وه‌ نیشان ده‌ده‌ن که‌ نزیکه‌ی 35-45 ملیۆن کورد هه‌ن، ئه‌وانی تر له‌ 55-70 ملیۆن کورد یاداشت ده‌که‌ن. زانیاری تایبه‌ت له‌سه‌ر ژماره‌ی کورد له‌و وولاته‌ جیاوازانه‌ی که‌ تیایدا ده‌ژین نییه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌م ووڵاتانه له‌ سه‌رژمێرییه‌کانیان‌ ڕه‌گه‌زی هاووڵاتیان یاداشت ناکه‌ن، بۆ نموونه‌ له‌ تو‌رکیا، یان له‌به‌ر (به‌شێك) له‌ ئایین و باوه‌ڕ، وه‌کو له‌ ئێران ڕووده‌دات، یاخود له‌ به‌ر پرۆسه سیاسی- نیشتمانییه‌کانه‌وه‌‌، هه‌ر وه‌کو له‌ عێراق ڕوویان ده‌دا، له‌ ڕێگه‌ی پرۆسه‌کانی به‌عه‌ره‌بکردنی کورد، که‌ ده‌رکردن، کۆمه‌ڵکوژی و گۆڕینی زۆره‌مله‌ی نه‌ته‌وه‌ و ڕه‌گه‌زنامه‌ی له‌ خۆ ده‌گرت‌. 

زۆرینه‌ی کورد باوه‌ڕیان به‌ ئا‌ینی ئیسلامه‌ (90% یان سوننه‌ن و ئه‌وانی تر شیعه‌ن، به‌ هه‌موو به‌شه‌کانیه‌وه‌) و له‌ نێوانیان مه‌سیحی، جوو، ئێزیدی، کاکه‌یی‌، سابئه‌، مه‌ندائی، عه‌له‌وی، ئه‌هلی حه‌ق و زه‌رده‌شتییه‌کان. له‌گه‌ڵ ئه‌م جیاوازییانه‌ له‌ ئاینی، مه‌زهه‌بی و باوه‌ڕ، هه‌مووان شانازی به‌ ڕه‌گه‌زی خۆیانه‌وه‌ ده‌که‌ن وه‌ك کورد و داڵده‌یی له‌ نه‌ته‌وه‌یی خۆیان ده‌کات.  

له‌ دێر زه‌مانه‌وه‌ کورد به‌ شێوه‌یه‌کی سه‌ره‌کی و دانه‌بڕاو له‌ خاکی خۆیان کوردستان ده‌ژین، که‌ دابه‌شبووه ( له‌ 1923 وه‌) به‌سه‌ر تورکیا‌ (11-15 ملێون، 16-25٪ له‌ کۆی گشتی دانیشتووانی تورکیا)، عێراق (6-7 ملێون، 17-23٪ له‌ کۆی گشتی دانیشتووانی عێراق)، ئێران (7-8 ملێون، 7-10٪ له‌ کۆی گشتی دانیشتووانی ئێران) وسوريا (3-4 مليون، 9-15% له‌ کۆی گشتی دانیشتوانی سوریا). هه‌روه‌ها ژماره‌یه‌کی زۆریش هه‌ن که‌ له‌ ووڵاتانی یه‌کێتی سۆڤێتی رابووردوو  ده‌ژین، وه‌کو ئه‌رمینیا، ئازه‌ربایجان و ناهوچه‌کانی ده‌وروبه‌ریان. له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ش هه‌موو سه‌رژمێرییه‌کان ئه‌وه‌ نیشان ده‌ده‌ن که‌ نزیکه‌ی 2 ملیۆن کورد تریش له‌ ده‌ره‌وه‌ی کوردستان ده‌ژین. گه‌وره‌‌ترین نماینده‌ی کورد له‌ ئه‌ورووپایه‌، که‌ به‌شێوه‌یه‌کی سه‌ره‌کی له‌م ووڵاتانه‌ن: ‌له‌ ئه‌ڵمانيا (850.000)، فه‌ره‌نسا (135.000)، سوێد (90.000)، هۆڵه‌نده‌ (80.000)، به‌لجيكا (60.000)، به‌ریتانیا (50.000)، دانمارك (30.000)، يۆنان (28.000) سویسرا (15.000) و فینله‌نده‌ (10.000). هه‌روه‌ها ژماره‌یه‌کی تا ڕاده‌یه‌ك به‌رچاو کورد هه‌ن له‌ ئیسرائیل (زیاتر له‌ 200.000)، روسيا (65.000)  ئه‌مریکا (16.000)، كه‌نه‌دا (12.000) و ئۆستوڕاليا (7.000).

تێکڕای ڕووبه‌ری ئێزدی کورد، کوردستان، که‌ ده‌که‌وێته ناو ئه‌م چوار ده‌وڵه‌‌ته‌وه، 650.406 کیلۆمه‌تری دووجایه‌. ئه‌م ئێزده‌ی کورد ناوچه‌یه‌کی ڕه‌گه‌زی گه‌وره‌یه‌، به‌ڵام تا ئێستا ده‌وڵه‌ت نییه و کورد له‌م ده‌وڵه‌تانه‌ له‌گه‌ڵ ڕه‌گه‌زه‌کانی تر ده‌ژین. به‌م شێوه‌یه‌، ئێستا کورد به‌ گه‌وره‌ترین گه‌ل و نه‌ته‌وه‌ له‌ جیهان داده‌ندرێت که‌ تا ئێستا بێ ده‌وڵه‌ت بێت. له‌م هه‌موو ناوچانه‌ی که‌ کورد تێیدا ده‌ژین، ته‌نها له‌ کوردستان-عێراق‌ کو‌رد مافی ئۆتۆنۆمی هه‌یه‌ له‌ چه‌ند به‌شێك له‌ ناوچه‌کانیان، له‌ ساڵی 1970 وه‌، و له‌ دوای ڕووخاندنی رژێمی به‌عسی عێراق له‌ ساڵی 2003 کورد مافی فێدڕالی به‌ده‌ست هێناوه‌. ژماره‌ی دانیشتووانی کوردستان ( ته‌نها له‌ هه‌رێمی کوردستان) 5.2 ملیۆن هاوڵاتییه‌ و له‌ دوای سالی 2003 وه‌ و به‌ هاووبه‌شی له‌گه‌ڵ حکومه‌تی ناوه‌ندی له‌ عێراق حوکم ده‌که‌ن.