رانیه

شهرستان رانیه (فرمانداری کُل) و از توابع استان سلیمانی است، بخشهای (سرکپکان، بیتواته، حاجیاوا و چوارقورنه) از توابع این شهرستان هستند. منطقه ای کهن است و تاریخ زندگی در آن به بیش از (6000 ق. م) باز می گردد و ویرنهای بسیاری از تمدنهای قدیم در این شهر موجود است که می توان از اینها نام برد: "قلعه رانیه، تپه شمشره، تپه دیمه، تپه کاممیان، تپه باسموسین و دربند (تنگه) رانیه". درباره نام "رانیه" چندین گفتمان وجود دارد و برخی بر آنند که نامیست آشوری و به معنای آبادانیست، برخی بر آنند که از کلمه یونانی (ئورانوس) مده و به مرور زمان به این شکل درآمده. برخی نیز می گویند از کلمه کردی (ريَ نية) که در فارسی به معنای (راه نیست) آمده.
رانیه ابتدا از توابع منطقه (شهره زور) بوده که شهر کرکوک مرکز آن بوده، در سال (1989 ز) عوسمانیها آن را به فرمانداری مبدل کرده اند. اهالی این شهر در انقلاب ملت کورد در سال (1991) نقش بارزی ایفا کردند و به همین جهت رانیه به نام (دروازه انقلاب) ملقب شد. در فاصله (130 کم) از شمال شرق سلیمانیه واقع شده است و دارای طبیعتی زیبا، کوه و دشت، رودخانه و دریاچه است، دارای هه ر چهار فصل سال است.
دریاچه (دوکان) و کوه (آسوس) در شرق این شهر، سلسله کوه (کیوه ره ش) در شمال و کوههای (حاجیله و ماکوک) در جنوب شرقی این شهر قرار گرفته اند. رانیه دارای دشتیست به نام (بیتوین) که از شرق به غرب کشیده شده و رود (زیی بچووک) از وسط این دشت می گذرد و درازای این دشت حدود (30 کم) است. رانیه در نخشه عراق برای باقیماندهای اثری واقع شده و منطقه آثار تمدنهاست، چندین بقایای تاریخی در آن موجود است که مهمترین آنها عبارت است از:

1. باقیمانده های دوران (حسونه، ورکا، آشوری) در تپه بسکین (بوسکین).
2. مستطیلی نقش شده در دل کوه و در بالای جاده تنگه رانیه (دربند رانیه)، که چندی از آن را برش باران و برف از بین برده. چیزد که پیداست (عکس مردیست که مقابل خورشید ایستاده) و به نقاشیهای (هورین، شیخان و سرپول) شباهت دارد که از دوره اکدیها (2300 ق. م) باقی مانده.
3. کامم: عبارت است از چند روستا که در آنها آثار باستانی یافت شد و مربوط به دوره (العبید زورکا) بوده و در یکی از لوحه های یافته شده، نوشته های بابلی (1800 ق. م) هست. همچنین آثار دوره (هلینستی ـ 300 ق. م) یافت شده و در روستای (گولک) نیز آثار روم و رومیها یافت شده است.
4. باسموسیان: تپه ایست به بلندای (36 م) و در سال (1956 ـ 1958 م) در آن تحقیقات و حفاری شد. در آن پرستگاهی یافت شد که به دوره های مختلف تعلق داشت و از جمله: "حلف، سامرار، عبید، ورکا، آشور وسطا و واپسین) و در سلسله (اور سوٌم ـ 2100 ق. م) مرمت شده و تا چوره بابلیهای حوری پرستگاه بوده و در آن به عبادت خودائی پرداخته اند که همتای (عشتار) بوده است.
5. شمشاره: در سل (1957 م) دسته ای از محققان دانمارک و بعد از آنها هم مدیریت آثار در آن تحقیقات کرده اند. مربوط به (عصر حجر نو) است و تاریخ آن نزدیک به تاریخ (چرمو و حسونه ـ 6000 ق. م) می رسد. در داخل آن ساختمان از خشت ساخته، یافته شده و دارای چند اتاقی است و شاید کاخ یا پرستگا یا هر دوی آنها بوده. در این تپه (245) لوح نوشته سنگی از (1800 ق. م) یافت شد که بیشتر آنها نامه هایی بودند، از نامه می توان فهمید که این منطقه پایتخت دولت پادشاه (شمسی آداد) بوده که از دولتهای آشوری بوده و (شمشاره) شهری بوده که (شولگی) پادشاه آن بوده است.
6. تنگه رانیه (دربند رانیه): یا دربند رمکان که دروازه عبور لشکرهایی بوده که از میسوپوتامیا به سوی ایران امروزی رفته اند، بنابر برخی گفته ها (سیرجوون هشتم 714 ق. م) از این دربند عبور کرده.
7. قبل از ساختن (سد دوکان) و پوشانیدن آثارهای تاریخی از سوی آب دریاچه دوکان، تحقیقی سریع در این منطقه انجام گرفت و حداقل (7) تپه تاریخی در آن یافت شد. تپه (کامریان) یکی از تپه هایی بود که آثار دوره های ("عبید 3500 ق. م"، "ورکا 3000 ق. م"، "آگری 2500 ق. م"، آشور قدیم 2000 ق. م" و حوریها). تپه (گرده دیم) تپه ای دیگر است که آثار (ورکا، اکدی، آشور قدیم و حوری و ماد) در آن یافت شد. همچنین (دوگردکان) باقیمانده های دوره های (عبید،ورکا و آشور قدیم) در آن بود.
8. قلعه رانیه: پایه و اساس شهر رانیه بوده و هم شهر و هم قلعه ای سربازی بوده. کسانی که در بین سالهای (1850 تا 1900 م) این قلعه را دیده اند، گفته اند که در داخل قلعه زمینی به مساحت دو تا دو و نیم هکتار برای کشاورزی موجود بوده. بلندترین دیوار این قلعه روبروی سرچشمه (قوله) بوده. عوسمانیها این فلعه را بنیاد نهاده اند و متاسفانه هیچ اثری از آن بقی نمانده است>
9. چندین گردشگاه زیبا و دلگیر در این منطقه موجود است و برخی از آنها عبارت است از: (جنگل رانیه، دربند (تنگه) رانیه، دریاچه رانیه، سد سروچاوه، دره شاور و سراشکوتان و ... چند گردشگاهی دیگر).